DE HISTORIE VAN BUURTHISTORIE

Amsterdam heeft door de eeuwen heen vele belangrijke drukkerijen, boekuitgevers en boekverkopers gekend. Allerlei soorten boeken, kronieken, atlassen, kerkelijke uitgaven en ander op schrift gestelde werken zagen hier het daglicht. De historie van Amsterdam is door de eeuwen heen uitgebreid te boek gesteld.

Pontanus
Een van de eerste historieschrijvers was Johannes Isacius Pontanus. Hij groeide op in Amsterdam. Zijn achternaam kwam “van de Pont of Brug”, want hij was geboren op een veerpont die voer op de Deense Sont ter hoogte van de plaats Elseneur in 1571. Hij studeerde aan de universiteit van Franeker en Leiden, was arts, wijsgeer en historicus. In 1611 verscheen Rerum et urbis Amstelodamensium historia in het Latijn. In 1614 verscheen het in het Nederlands onder de titel Historische beschrijvinghe der seer wijt beroemde coop-stadt Amsterdam. In daarop volgende jaren verschenen er vele uitgaven van zijn werk die overgenomen waren door andere schrijvers, al dan niet met nieuwe beschrijvingen en toevoegingen.

Fokkens
Pas vijftig jaar later verscheen in 1662 een nieuwe stadsbeschrijving van de hand van de Groningse blijspeldichter Melchior Fokkens. Deze werd uitgegeven bij M.W. Doornik, boekverkoper op de Texelsekade bij de Nieuwe Brug.

Net als wat bij Pontanus geschiedde, gebeurde ook bij Fokkens: er verschenen roofdrukken. Gewoon overgeschreven in een ander formaat. Kopieerrecht bestond niet en alles kon men overnemen in die tijd, want de oorspronkelijke auteur had geen alleenrecht. Er werden zelfs boeken en teksten door uitgevers aan andere drukkers doorverkocht. Alles kon en was legaal.

Von Zesen en Dapper
Van de Duitse schrijver Philipp von Zesen verscheen in 1663 Beschreibung der Stadt Amsterdam en werd uitgegeven door de op de Dam gevestigde Duitse uitgever Joachim Noschen. Het zelfde boek verscheen enige maanden later in 1664 in het Nederlands door Ollefert Dapper onder de titel Historische Beschryving der Stadt Amsterdam. De beide delen hebben dezelfde kopergravures in de tekst. Dapper is de naamgever van de Amsterdamse Dapperbuurt.

Comelin en Wagenaar
In 1693 verscheen wederom een stadsbeschrijving van Amsterdam. Nu door Casparus Commelin. Hij bracht dit werk uit waarvoor zijn vader reeds het voorwerk had uitgevoerd. Casparus was botanicus en regent van het Oudezijds Heerenlogement en had zodoende toegang tot de archieven die hij raadpleegde. De leden van de familie Commelin woonden en werkten in verschillende delen van de binnenstad van Amsterdam. De exactheid van de historische boeken van Commelin werd door Jan Wagenaar in twijfel getrokken. Wagenaar had opdracht om de stadsgeschiedenis in boekvorm uit te brengen en kreeg de gelegenheid om alle stadsarchieven te raadplegen. De delen van zijn stadsbeschrijving zijn fraai geïllustreerd.

Fouquet
Rond 1760 begon Pieter Fouquet met het uitbrengen van een collectie stadsgezichten. Diverse kopergravures werden hiervoor door verschillende tekenaars en graveurs gemaakt. Opeenvolgende uitgaven zijn verschillend van inhoud, mede omdat Fouquet eerdere prenten afkeurde en nieuwe weer toevoegde. Zijn prentenatlas is een zeer fraai werk en werd in de twintigste eeuw meerdere malen als reproductie uitgegeven.

Wim de Jong van Poelgeest
Alle zojuist beschreven boeken zijn de inspiratiebron geweest voor de columns die ik jaren achtereen heb mogen schrijven. Je vindt er soms die kleine dingen in die nergens anders beschreven zijn.